TMS 18 - HÂSILAT
Amaç, Kapsam
Standart, mal ve hizmet satışı, royalti (patent, marka gibi hakların kullanım ücretleri), faiz (nakit ve benzerlerinin başkaları tarafından kullanılmasından doğan gelirler) ve temettü geliri (iştiraklerden sahip olunan pay oranında gelir sağlanması) yaratan varlıkların başkaları tarafından kullanılması yani işletme adına yükümlülük doğurarak hâsılat sağlayan varlıkların işletmelerce muhasebeleştirilmesini içerir.
Hâsılat, dönem içinde öz sermayede artış sağlayan faaliyetlerin yarattığı ekonomik faydanın brüt tutarını ifade eder. Bu nedenle işletmenin faaliyetleri dışında işletmeye yükümlülük doğurmadan ekonomik fayda sağlayan öz sermayedeki artışlar hâsılat olarak kabul edilmez.
Hâsılatın Ölçümü
*Alınan ya da alınacak olan bedelin Makul Değeri – Gerçeğe Uygun Değeri ile ölçülür. Ticari ıskontolar ve miktar indirimleri hâsılatın belirlenmesinde indirim kalemi olarak dikkate alınır.
*Net değerine ıskonto edilmelidir; İşlem karşılığında nakit ve benzerlerinin alındığı durumlarda hasılat söz konusu nakit ve benzerleridir. Ancak ödemelerin ertelendiği yani vadeli satış durumlarında satışın makul değeri, alınacak olan malın nominal değerinden farklı olabilir. Vade farkı alınmadan ya da vadeli satış için piyasadaki faiz oranlarının daha da aşağısında olan bir oranın uygulanması durumunda satışın makul değeri alacakların bugünkü değerine indirgenmesiyle bulunur. Satışın nominal değeri ile makul değeri arasındaki fark dönem içinde alacak reeskontu, dönem sonunda faiz geliri olarak yansıtılır.
*Bir mal ve hizmetin benzer özelliklere sahip mal ve hizmet ile değiştirilmesi hasılat sayılmaz. Eğer farklı mal ve hizmetlerin değişimi söz konusu ise; hasılat, transfer edilen nakit ve benzerlerinin de hesaba katılarak elde edilen mal ve hizmetin makul değeri olarak değerlenir.
*İşlemler özün önceliğine göre ayrıştırılmalı ya da birleştirilmelidir. Örneğin malın satış tutarı satış sonrası servis anlaşmasını da içermekte ve servis tutarı ayrıştırılabiliyorsa; bu tutar gelir olarak malın teslimi sırasında değil, servis süresi boyunca değerlenir. Aynı şekilde, mallar satılırken aynı anda ileri tarihte bu malları geri satın alma üzerine de ayrı bir anlaşma yapılıyor ise satış işlemi olarak değerlendirilmez.
Mal Satışında Hâsılatın Unsurları;
*Mal satışının hasılat olarak kaydedilmesinin öncelikli şartı sattığı mal ile ilgili riskin tamamıyla alıcıya nakledilmiş olmasıdır. Tahsilat gerçekleştiğinde miktar, riski alıcı üstlenmesi durumunda gelir olarak kaydedilebilirken, malın alıcının deposuna ulaşıncaya kadar ilgili risklerinden satıcının sorumlu olması durumda hasılat sayılmaz ve kayıt 340 Alınan Sipariş Avanslarına kaydedilir. Risk ortadan kalktığında 340 hesabı borçlandırılarak kapatılır ve karşılığında 600 hesabı alacaklandırılır.
*Hasılat miktarının ve işlemle ilgili maliyetin güvenilir bir şekilde ölçülebilmesi
*İşlemle ilgili ekonomik faydanın elde edilebileceğinin muhtemel olması
*Bu gibi unsurların güvenilir bir şekilde ölçülememesi durumunda kayıt hasılat adı altında değil, borç adı altında tutulur.
Hizmet Satışında Hâsılatın Unsurları;
*Hasılat miktarının ve işlemle ilgili maliyetin güvenilir bir şekilde ölçülebilmesi
*İşlemle ilgili ekonomik faydanın elde edilebileceğinin muhtemel olması
*Hizmet Tamamlama Düzeyinin güvenilir bir şekilde ölçülmesi. Tamamlama yüzdesi yöntemi olarak da adlandırılır. Verilen hizmetin özelliğine göre; işin fiilen ölçülmesi, bilanço tarihine kadar verilmiş hizmetin verilecek toplam hizmete oranı, bilanço tarihine kadar katlanılan maliyetin toplam katlanılacak maliyete oranı gibi yöntemler kullanılabilir. Yani dönem içinde verilen hizmete denk düşecek kısım gelir, bu geliri üretmede katlanılan maliyet gider olarak kaydedilir. Bu nedenle burada tahsilat önemli değil, işin tamamlanma oranı önemlidir.
*Güvenilirlik söz konu olmadığı zaman, hasılat kayıtlara alınmaz ve katlanılan maliyetler gider olarak mali tablolara alınır.
Faiz, Royalti, Temettü ve Hâsılatın Unsurları;
*Faiz TMS 39 standardında belirlenen etkin faiz yöntemine göre yani, varlığın efektif getirisi dikkate alınarak muhasebeleştirilir. Ayrıca üzerinde faiz işlemiş menkul kıymetleri hesaba alınırken, elde edilme tarihinden sonraki faiz geliri hâsılat olarak kaydedilir.
*Royalti, sözleşmelerin özü alınarak tahakkuk esasına göre muhasebeleştirilir.
*Temettü ise tahsil edilebilme hakkının doğduğu tarihte mali tablolara alınır. Ayıca elde edilen hisse senedinden sağlanan ve elde edilme tarihinden önceki dönemlere ait temettüler hasılat olarak kayda alınmaz, bu ilgili miktar hisse senetlerinin maliyetinden düşülür.
Kamuya Açıklanacak Hususlar;
*Hizmet satışı ve tamamlanma düzeyinin belirlenme yöntemleri,
*Hasılatın muhasebeleştirilmesinde kullanılan politikalar,
*Mal ve Hizmet Satışı, faiz, temettü ve royaltiden sağlanan hasılatlar ve takas usulü ortaya çıkan hasılatlar kamuya açıklanır.
Haziran, 2013.
