TMS 16 – MADDI DURAN VARLIKLAR
Amaç, Tanımlar
Bir dönemden daha fazla kullanımı öngörülen ve mal ve hizmet üretiminde veya idari amaçlar çerçevesinde kullanılan fiziki kalemler Maddi Duran Varlıklar olarak adlandırılır.
*Amortisman; bir varlığın amorti edilebilir kısmının, faydalı ömür süresine sistematik olarak dağılımını,
*Amorti edilebilir tutar; bir varlığın maliyeti ya da mali tablolarda maliyetinin yerine geçen tutardan hurda değerinin indirilmesiyle bulunan tutarı,
*Faydalı Ömür; amortismana tabi bir varlığın işletmece kullanılması beklenen süreyi ya da işletme tarafından işletmenin elde etmeyi beklediği üretim miktarını,
*Maliyet; bir varlığın edinimi veya inşası sırasında işletmenin ödediği nakit ve nakit benzerlerinin tutarını veya bunların dışındaki ödemelerde verilen bedelin makul değerini,
*Hurda Değer; ilgili varlığın tahmin edilen faydalı ömrünün sonundaki durum ve yaşına ulaştığı dikkate alınarak şu anda elden çıkarılması sonucunda elde edilmesi beklenen tutardan, beklenen elden çıkarma maliyetlerinin düşülmesinden sonraki kısmı,
*Makul Değer; tarafların herhangi bir ilişkiden etkilenmeden varlığı el değiştirmeleri sırasındaki fiyatı,
*Değer Düşüklüğü; bir varlığın kayıtlı değerinin geri kazanılabilir tutarını aşan kısmını,
*Geri kazanılabilir Tutar; bir varlığın net satış fiyatı ile kullanım değerinden yüksek olanı,
*Kayıtlı Değer; bir varlığın birikmiş amortisman ve değer düşüklüğü kayıplarının düşülmesinden sonra bilançoda gösterilen tutarı ifade eder.
Maddi Duran Varlığın Unsurları;
*Aktifleştirme: Maddi Duran Varlıkların maliyeti, varlığın gelecekte işletmeye ekonomik fayda sağlayacağının muhtemel olması ve maliyetinin güvenilir bir biçimde ölçülebilmesi halinde mali tablolara alınır.
*Varlığın bir yıldan uzun ömürlü olan yedek parça ve malzemeleri: Yedek parça ve malzemeleri esasa olarak stoklarda izlenir, tüketildikçe gider olarak kaydedilir. Ancak bu malzemeler bir yıldan uzun süre ile kullanılacağı işletmece tespit edilmiş ise Maddi Duran Varlık Olarak kabul edilir ve varlığın faydalı ömrünü geçmemek üzere belli süre amorti edilir.
*Tek duran varlığa özgü yedek parça ve malzeme; Kullanım süresi 1 yıldan kısa ve sadece o maddi varlık için kullanılabilecek malzemeler ve yedek parçaların o duran varlığa özgü bir yatırım oluşu göz önünde bulundurularak Maddi Duran Varlık Olarak kabul edilir ve kullanıldıklarında amorti edilmez, gider olarak kaydedilir.
*İlişkili varlıklar; Bazı durumlarda varlıklar, ileride ekonomik yarar sağlayıp sağlamayacağına ya da sağlayacağı yararın maliyetinin aşağısında olup olmadığına bakılmaksızın Maddi Duran Varlık olarak muhasebeleştirilir. Bunlar, çevresel nedenlerle ya da güvenlik nedeniyle edinilmek zorunda olan ve işletmenin olağan üretimini yapabilmesi için şart koşulan ilişkili varlıklardır.
Maliyet Unsurları;
*İndirimler ve ıskontoların düşülmesinden sonraki satın alma bedeli ve ödenen İthalat vergileri ve diğer iadesi olmayan alış vergileri,
*Tesisin yerinin ve arsasının hazırlanmasına ilişkin maliyetler,
*Varlığın yerine ulaştırılmasına ve amaçlanan koşullarda çalışılabilmesini sağlayacak duruma getirilmesinde katlanılan her türlü maliyetler ve varlığı teslim almaya ilişkin maliyetler,
*Kurulum ve montaj maliyetleri,
*Maddi duran varlığın sökülmesi ve taşınması ile yerleştirildiği alanın eski haline getirilmesine ilişkin tahmini maliyet,
*Doğrudan varlığın elde edinimi ya da inşası ile ilişkili kişilere sağlanan faydalardan kaynaklanan maliyetler Maddi Duran Varlıkların maliyetine eklenir.
*Diğer yandan inşa edilen varlıkların maliyetleri de satın alma yoluyla elde edilen varlıklarla aynı ilkelere göre belirlenir. İşletme bu varlıkları satış için üretiyorsa, işletme kullanımına tahsis edilenler satış bedeli üzerinden değil, maliyet bedeli üzerinden aktifleştirilir. Ayrıca işletmenin üretiminde kullanılan normal tutarın üzerindeki metal veya işçilik maliyete dahil edilemez.
*Takas yoluyla alınan maddi varlıklar ise esas olarak gerçeğe uygun değeri üzerinden aktifleştirilirler. Eğer elde edilen kalem gerçeğe uygun değeri ile ölçülemiyorsa, maliyet elden çıkarılan varlığın defter değeridir.
*Eğer maddi varlık işletmenin hisse senetleri karşılığında elde edinilmiş ve varlığın makul değeri hisse senetlerinin makul değerini daha kesin değil ise, varlığın maliyeti ihraç edilen hisse senetlerinin makul değeridir.
*Maddi varlıkların ana unsurlarının faydalı ömürleri, ilgili oldukları varlığın faydalı ömründen farklı olabilmektedir. Düzenli aralıklarla değiştirilen bu ana unsurlar faydalı ömürlerinin farklı olması nedeniyle ayrı varlıklar olarak muhasebeleştirilirler. Bu yüzden bu ana parçaların yenilenmesi sonucu katlanılan maliyetler ayrı bir varlık elde ediliyormuş gibi muhasebeleştirilir ve ikame olunan varlığın kayıtlı değeri mali tablolardan çıkarılır.
*Sonraki maliyetlerden, duran varlığın değerini belirgin bir biçimde arttıran ve performansını standardın üstüne çıkaranlar aktifleştirilir ve varlığın maliyetine ya da değerine eklenir. Yenileştirilmesi gereken bir binanın iktisabı, maliyet azaltıcı üretim sürecinin geliştirilmesi buna örnektir. Buna benzer olarak, Maddi duran varlığın alımı sırasında belirli olan ve ileriye dönük olan yükümlülükler, masraflar, varlığın maliyetine eklenir. Ancak bu ekleme işlemi yapılırken doğacak masraflar bugüne indirgenerek maliyete eklenir.
*Teşvikle alınan bir varlık varsa, alınan sübvansiyonlar varlığın defter değerinden düşülür.
*Ek olarak, yeni faaliyet açma maliyetleri, reklam maliyetleri dâhil yeni ürün sunma maliyetleri, elemanların eğitim maliyetleri dâhil yeni müşteri kesimiyle iş yapma ve talep oluşturma maliyetleri ya da genel yönetim giderleri, varlığı amaçlanan koşullarda çalışır ve işler duruma getirmek için ya da varlığın standart performansını arttırmak için katlanılmadıklarından maliyete dahil edilemezler.
*Vadeli olarak alınan maddi duran varlıklar, bugünkü değerlerine indirgenerek maliyet oluşturulur. Maddi duran varlığın edinilmesi sırasında katlanılan vade, kur, komisyon farkları ise malın maliyetine dahil edilmez ve bu ilgili kalemler Borçlanma Standardı uyarınca kredi dönemi boyuca finansman gideri olarak mali tablolara alınır. Özellikli varlıklar-satışa ve kullanıma hazır hale gelmesi uzun süreyi gerektiren varlık- niteliğinde ise maliyete eklenebilir.
Amortisman;
*Amortisman uygulamasında varlığın ekonomik ömrü ile faydalı ömrü birbirinden ayrılmıştır. Faydalı ömür işletme tarafından belirlenir ve amortisman buna göre ayrılır. Ekonomik ömründen kısa olabilir.
*Seçilecek amortisman yöntemleri ise; Normal Yöntem (varlık faydalı ömrü boyunca sabit tutar ile amorti edilir), Azalan Bakiyeler Yöntemi (varlık ömrü boyunca azanla tutarda amorti edilir), Üretim Miktarı Yöntemi (varlığın beklenen kullanımı ya da çıktısı) kullanılabilir.
*Bir varlığın amortismana tabi tutulması, varlık kullanılabilir hale geldiğinde başlar. Amortismanın durdurulması ise, varlık satış amaçlı tutulan varlıklar sınıfına dahil edilmiş ise veya bilanço dışı bırakılmışsa gerçekleşir. Mesela varlığın kayıtlardaki defter değerinin kalıntı yani hurda değerinin aşağısında kalması durumunda amortisman durdurulur.
*Amortisman yararlı ömür boyunca dönemlere sistematik olarak dağıtıldığından, varlığın kalıntı değeri ve yararlı ömrü her hesap döneminde gözden geçirilir. MDV’ ın muhasebeleştirildikten sonra değerlemeleri; Maliyet Modeline göre veya Yeniden Değerleme Modeline göre yapılır. Maliyet Modeli, varlık muhasebeleştirildikten sonra varlığın maliyetinden birikmiş amortismanların ve varsa değer düşüklüğü zararlarının indirildikten sonraki değerini konu alırken, Yeniden Değerleme metodu, varlığın güvenle ölçülebilir gerçeğe uygun değerinden amortismanların ve değer düşüklüğü zararlarının indirilmesini öngörür. Değerlerde farklılık yaşanması durumunda TMS 8 standardına uyularak düzeltilir ve yeniden değerleme artışı öz kaynaklara, yeniden değerleme azalışı giderlere yansıtılır.
*Her dönemde hesaplanmış amortisman o dönemlere gider olarak yazılır. Ancak yeni bir duran varlığı elde edebilmek için kullanılan diğer maddi varlığın amortismanı gider olarak yazılmaz ve elde edilmek istenen yeni varlığın maliyetine eklenir.
*Varlığın toplam maliyetine göre önemli bir maliyeti olan her bir parçasını ayrı olarak amortismana tabidir. İşletme maliyeti önemli olmayan parçalarını da ayrı olarak amortismana tabi tutabilir.
*İşletme varlığın muhasebeleştirilmiş olan tutarını önemli parçalara ayırır ve her bir parçayı ayrı olarak amortismana tabi tutar. Buna benzer olarak, Toplu sabit kıymet alımlarında her bir kıymet için ayrı amortisman oranı uygulanır. Eğer bu önemli parçalar ayrı olarak amortismana tabi tutuluyor ise o kalemin kalan kısmını yani tek başına önemli olmayan kısmı da amortismana tabi tutulabilir.
*Arsalar ve binalar birlikte alındıklarında dahi ayrılabilir MDV olarak muhasebeleştirilir. Maden ya da taş ocakları hariç arsaların sınırsız ömrü olmasına karşın, binaların yararlı ömrü sınırlıdır ve amortismana tabi tutulurlar.
Haziran, 2013.
